طی یادداشتی به آزنیک، مطرح شد؛

چرا کتاب خواندن کودکان نسل زِد مهم است؟

کتاب خواندن همچون یک سفر است. ما با دیگر فرهنگ‌ها ملاقات می‌کنیم و با شیوه‌های زندگی در سراسر دنیا آشنا می‌شویم که شاید هرگز به‌واسطه یک سفر واقعی امکان شناخت آن‌ها را نداشته باشیم. درواقع ما با کتاب خواندن زندگی‌های دیگر را زندگی می‌کنیم. کتاب ذهن را باز می‌کند و پنجره‌های جدیدی را به زندگی ما باز می‌کند. همچنین کتاب به ما آرامش می‌دهد و می‌تواند منبع الهام ما باشد.

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری آزنیک، شاید درجایی احساس کنیم که زندگی‌مان خسته‌ کننده شده است و نیاز به آرامش داریم، کتاب در این شرایط می‌تواند ابزار خوبی برای ترمیم و تقویت روحیه باشد. همیشه در تمامی فرهنگ‌ها توصیه‌های زیادی برای خواندن کتاب شده است. یکی از شاخص‌های مورد نظر در میزان توسعه‌ یافتگی کشورها تفاوت در سرانه مطالعه آن‌هاست. از مهم‌ترین تأثیرات فرهنگ کتاب‌خوانی بر فرهنگ جامعه می‌بایست گفت که، در یک جامعه که افراد آن اهل مطالعه هستند، مردم و مسئولین به تفاوت اندیشه اعتقاد دارند، به ساختار، رویه، قانون، آیین‌نامه اعتقاد دارند. حقوق شهروندی را رعایت می‌کنند. در همین راستا صاحبان اندیشه معتقدند که، ملت‌هایی که فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی در بین آنان رواج بیشتری داشته توانسته‌اند فرهنگی به‌مراتب ماندگارتر و پویاتر از خود بر جای بگذارند و میراث فرهنگی و هویتی، دستاورد‌های عالمان و فرهیختگان خود را به نسل‌های بعد انتقال دهند. در این مسیر برنامه‌ریزی صحیح فرهنگی علاوه بر حفظ هویت ملی و قومی عاملی است که منجر به خودشناسی و ایستادگی در مقابل هجوم فرهنگ‌های دیگر می‌شود و به حفظ فرهنگ خودی می‌انجامد. کتاب و کتاب‌خوانی یکی از مؤلفه‌های مهم فرهنگی هر جامعه است و لزوم توجه به آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست. در کنار اهمیت مطالعه در جامعه، موضوع انس کودکان با کتاب نیز بسیار قابل توجه و مهم است. از آن جایی که کتاب دریچه‌ی ورود به دنیای حیرت‌انگیز علم و دانش است و یکی از مهم‌ترین روش‌های افزایش توانمندی‌های کودک به شمار می‌رود، همگان باید توجه ویژه‌ای نسبت به فرهنگ‌سازی و نهادینه شدن عادت مطالعه در کودکان داشته باشند. به‌خصوص که در دوره‌ی پس از کرونا و خلق فناوری بلاکچین و ظهور و گسترش روز افزون پدیده‌های جدید تکنولوژیک در زندگی‌هایمان و وابستگی کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه به ابزار دیجیتال، مطالعه و کتاب‌خوانی در کودکان دچار آسیب شده و فضای مجازی و ابزارهای دیجیتال تا حدود بسیاری جای کتاب‌خوانی را در کودکان نسل زِد گرفته است. به‌استی فواید کتاب خواندن برای  کودکان چیست؟ ۱-رشد مغزی و عاطفی کودک، ۲-تضمین موفقیت کودک در مدرسه، ۳-بهبود مهارت‌های زبانی،۴-بهترین تمرین برای مغز،۵-افزایش تمرکز در کودک،۶-افزایش علاقه به دانش و یادگیری،۷-افزایش شناخت در مورد موضوعات مختلف،۸-افزایش خلاقیت و قوه تخیل،۹-افزایش پیوند بین والدین و کودک،۱۰-افزایش حس همدلی در کودکان را افزایش می دهد. کودکی که کتاب می‌خواند تمرينی برای كسب مهارت‌های مختلف اجتماعی را تجربه می‌کند. او با شنیدن قصه‌ها تعامل، گفت‌وگو، خوب گوش دادن، احترام به دیگران و افزایش گنجينه‌ی واژگانی را تمرین می‌کند. در کنار آن، مطالعه در آمادگی برای بهتر خواندن و نوشتن، تقويت تخيل و نيروی ابتكار، پرورش خلاقیت و کنجکاوی، افزایش تمرکز، یادگیری روش‌های حل مسأله و آمادگی کودک برای ورود به مدرسه بسیار تأثیرگذار است. همچنین کتاب‌خوانیِ مشارکتی نیز تمرینی برای تقویت ارتباط کودک با والدین است. به‌گونه‌ای که بدون تکیه بر قصه، کودک را در شخصیت‌پردازی، توصیف و پایان‌بندی داستان سهیم کنیم تا خودش با تخیل و هم‌ذات‌پنداری قصه‌ها را بسازد. 

نکته‌ی مهم این است که وقتی پدر و مادری خود اهل مطالعه باشند و کودک آنها را علاقه‌مند و پیگیر کتاب ببیند، قطعاً با الگوبرداری به کتاب خواندن علاقه‌مند می‌شود. در واقع تقلید مقطع مهمی از مراحل رشد کودک بوده و در این راستا والدین باید الگوهای مناسب رفتاری برای کودک خود باشند. پس صِرف گفتن به کودک، او کتاب‌خوان نخواهد شد و می‌بایست بعد از الگودهی مناسب، با برنامه‌ریزی و ایجاد بستر درست مثل گنجاندن ساعت کتاب‌خوانی روزانه و تهیه‌ی کتاب‌های مورد علاقه و مناسب کودک، عادت کتاب‌خوانی را در او ایجاد کرد. باتوجه به این‌که نمی‌توان فناوری و تکنولوژی را نادیده گرفت و از زندگی حذف کرد، باید با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه و تازه در بستر خانواده و جامعه، آن‌را کنترل کرد و با نظارت و مدیریت ارتباط کودکان با ابزار دیجیتال و ایجاد جایگزین‌های جذاب و مناسب، این وابستگی را به حداقل رساند و جایگاه کتاب و کتابخوانی را در زندگی کودکان بالا برد. استفاده از ظرفیت‌های فناوری دیجیتال در سطح اجتماع و نهادهای آموزشی و فرهنگی در ترویج عادت کتابخوانی در جامعه گام دیگری در ایجاد تعامل میان کتاب و سرگرمی‌های دیجیتال است. استفاده از ابزار دیجیتال برای معرفی کتاب به کودکان، تولید نسخه‌های الکترونیک کتاب و کتاب‌های صوتی مناسب و استاندارد می‌تواند سبب شود تا کودکان از ابزار دیجیتالی که در اختیار دارند بهینه‌تر استفاده کنند و زمانی را که در فضای مجازی سپری می‌کنند، به مطالعه و کسب دانش بپردازند.

 محمدمهدی سیدناصری

مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان