وقتی کودک نمی‌تواند احساساتش را کنترل کند، شاید چون ما هم بلد نیستیم!
کنترل هیجانات یکی از کلیدی‌ترین مهارت‌های زندگی است که پایه آن در کودکی گذاشته می‌شود. اما کودک تا زمانی که شاهد الگوی سالم مدیریت احساسات از سمت والدین نباشد، نمی‌تواند آن را یاد بگیرد. مقاله با رویکردی علمی و تربیتی، ابتدا از لزوم «خودآگاهی هیجانی» والدین می‌گوید و سپس با ۶ راهکار کاربردی از جمله تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی، استفاده از قصه و نقاشی، همدلی به‌جای تنبیه و پذیرش اشتباهات، مسیر آموزش به کودک را روشن می‌کند.
نقش آموزش کنترل هیجانات در رشد کودک
آموزش کنترل هیجانات به کودکان یکی از پایه‌ای‌ترین مهارت‌هایی‌ست که نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد عاطفی، سلامت روان و حتی موفقیت اجتماعی آینده آن‌ها دارد. اما واقعیت این است:
چگونه از کودک انتظار داریم آرامش، همدلی یا کنترل خشم داشته باشد، وقتی خود ما بارها در برابرش با فریاد، عصبانیت یا سرکوب هیجانی واکنش نشان داده‌ایم؟
در این مقاله با نگاهی علمی و تربیتی، بررسی می‌کنیم که آموزش این مهارت، پیش از آن‌که با کودک آغاز شود، باید از والدین شروع شود.
چرا والدین باید آموزش کنترل هیجانات را از خود شروع کنند؟
کودک، جهان را با چشم‌های ما می‌بیند. ما الگوهای زنده‌ای هستیم که رفتار، لحن و حتی سکوت‌مان در ذهن او نهادینه می‌شود.
اگر والد دچار انفجارهای هیجانی، ناپایداری در رفتار، یا ناتوان در ابراز سالم احساسات باشد، کودک هم همین الگوها را تکرار خواهد کرد.
۶ گام برای آموزش مدیریت احساسات به کودک (از والد تا فرزند)
۱. خودآگاهی هیجانی داشته باشید
شناسایی احساسات شخصی در لحظه، اولین گام برای آموزش به دیگران است.
پیش از آموزش به کودک، از خود بپرسید:
الان دقیقا چه احساسی دارم؟ این خشم، ترس است یا ناراحتی؟ چرا ایجاد شده؟
۲. الگوی رفتاری سالم باشید
تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که والدین‌شان در لحظات تنش‌آمیز کنترل خود را حفظ می‌کنند، در سال‌های بعد توان بیشتری برای مدیریت احساسات و حل مسئله دارند.
حتی یک جمله ساده مثل: «من ناراحتم ولی سعی می‌کنم با آرامش صحبت کنم»، تاثیر تربیتی عمیقی دارد.
۳. تکنیک‌های آرام‌سازی را با هم تمرین کنید
- نفس عمیق با بازی «شمع و بادکنک»
- شمارش معکوس
- بازی با توپ استرس
این تمرین‌ها می‌توانند به بازی‌های روزمره کودک اضافه شوند و به آرام‌سازی او در موقعیت‌های احساسی کمک کنند.
۴. استفاده از قصه، نمایش و نقاشی برای بیان احساسات
کتاب‌های تصویری، بازی‌های نمایشی و نقاشی احساسات، ابزارهایی عالی برای کمک به کودک در درک و بیان هیجانات هستند.
مثلاً از او بخواهید عصبانیت یا شادی را نقاشی کند.
۵. همدلی، نه تنبیه
زمانی که کودک فریاد می‌زند یا قهر می‌کند، به جای سرزنش، با جمله‌هایی مثل
«می‌فهمم که ناراحتی… بیا ببینیم چی کمکت می‌کنه بهتر شی»
به او یاد بدهید که احساسات، بخشی طبیعی از انسان بودن هستند.
۶. وقتی اشتباه کردید، اعتراف کنید
اگر جلوی کودک عصبانی شدید و داد زدید، بعد از آرام شدن بگویید:
«من عصبانی شدم و درست رفتار نکردم. ببخش که ترسیدی.»
این جمله‌ها نه‌تنها اعتماد کودک را بیشتر می‌کند، بلکه به او می‌آموزد اشتباه‌کردن بخش طبیعی رشد است.
نتیجه‌گیری: آموزش کنترل هیجانات، سفر مشترک والد و کودک است
یادگیری این مهارت مهم نه با کتاب و نصیحت، بلکه با «زیستن» آن آغاز می‌شود. اگر کودک ببیند پدر یا مادرش در حال رشد، یادگیری و مدیریت احساسات هستند، انگیزه می‌گیرد که خود نیز در این مسیر حرکت کند.
یادتان باشد:
کودک شما به «نسخه کامل‌شده‌ای» از شما نیاز ندارد، بلکه به انسانی نیاز دارد که در حال تلاش برای بهتر بودن است.
منابع علمی:
- Gottman, J. & Declaire, J. (2021). Raising an Emotionally Intelligent Child.
- Siegel, D. & Bryson, T. (2023). The Whole-Brain Child.
- APA (2024). Emotional Regulation in Parenting. American Psychological Association.
- Harvard Center on the Developing Child (2024). Building Emotional Resilience in Children.
نویسنده: الهام جهانشاهی فرد – روانشناس کودک و نوجوان | پایگاه خبری آزنیک
مقالات مرتبط