آزنیک گزارش می‌دهد

چگونه با کتاب‌خوانی مغز کودکان را تقویت کنیم؟

رشد فزاینده فناوری‌های دیجیتال و دسترسی گسترده کودکان به محتوای آنلاین، سبب تغییرات اساسی در الگوهای یادگیری و پردازش اطلاعات آن‌ها شده است.

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری آزنیک، رشد فزاینده فناوری‌های دیجیتال و دسترسی گسترده کودکان به محتوای آنلاین، سبب تغییرات اساسی در الگوهای یادگیری و پردازش اطلاعات آن‌ها شده است. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که مصرف مداوم محتوای سطحی و گذرا می‌تواند منجر به کاهش تمرکز، ضعف در مهارت‌های تحلیلی و افت توانایی‌های شناختی شود، پدیده‌ای که امروزه از آن با عنوان «پوسیدگی مغزی» یاد می‌شود. کودکان امروزی در جهانی رشد می‌کنند که فناوری‌های دیجیتال بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره آن‌ها شده است. دسترسی سریع به اطلاعات، بازی‌های آنلاین، ویدئوهای کوتاه و شبکه‌های اجتماعی، شیوه‌های پردازش اطلاعات را در مغز کودکان دستخوش تغییر کرده است. این روند، در کنار مزایای فناوری، چالش‌های قابل‌توجهی را نیز به همراه دارد. مطالعات نشان داده‌اند که مواجهه مداوم با محتوای سطحی و زودگذر، توانایی‌های شناختی کودکان را تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش مهارت‌هایی نظیر تمرکز، حافظه و تفکر عمیق شده است. این پدیده که از آن به‌عنوان «پوسیدگی شناختی» یا «پوسیدگی مغزی» یاد می‌شود، هشداری جدی درباره پیامدهای منفی مصرف نامحدود محتوای آنلاین برای نسل آینده است. در این میان، کتاب‌خوانی یکی از روش‌های اثبات‌شده برای مقابله با این پدیده محسوب می‌شود. برخلاف رسانه‌های دیجیتال که اغلب اطلاعات را به‌صورت پراکنده و سطحی ارائه می‌دهند، مطالعه کتاب نیازمند درگیری فعال ذهن، پردازش مداوم اطلاعات و ایجاد ارتباطات منطقی میان مفاهیم است. از این‌رو، پرورش عادت کتاب‌خوانی در کودکان می‌تواند به‌عنوان راهکاری کلیدی برای حفظ و تقویت عملکردهای شناختی مطرح شود.

پوسیدگی مغزی و اثرات آن بر کودکان

اصطلاح «پوسیدگی مغزی» به کاهش تدریجی عملکردهای شناختی ناشی از مصرف بی‌رویه محتوای کم‌عمق و غیرچالش‌برانگیز اشاره دارد. کودکان در سال‌های رشد خود به تجربه‌های ذهنی متنوع نیاز دارند تا مسیرهای عصبی مغز آن‌ها به‌درستی شکل گیرد. بااین‌حال، مواجهه مستمر با ویدئوهای کوتاه، پست‌های شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های دیجیتال، نه‌تنها این روند را مختل می‌کند، بلکه منجر به تغییر در ساختار مغز و کاهش توانایی‌های زیر می‌شود:

۱- کاهش تمرکز؛ مغز کودکانی که به‌طور مداوم از محتوای سریع و گذرا استفاده می‌کنند، به دریافت اطلاعات کوتاه و غیرمنسجم عادت می‌کند و در نتیجه، تمرکز بر مفاهیم پیچیده دشوارتر می‌شود.

۲- ضعف در حافظه کاری؛ حافظه کاری، که مسئول ذخیره و پردازش موقت اطلاعات است، در اثر استفاده بیش‌ازحد از محتوای سطحی دچار افت عملکرد می‌شود.

۳- افت مهارت‌های تحلیلی؛ مصرف اطلاعات آماده و بدون نیاز به تفکر، منجر به کاهش توانایی تحلیل و استدلال منطقی در کودکان می‌شود.

۴- کاهش توانایی درک متون پیچیده؛ کودکانی که زمان زیادی را صرف محتواهای دیجیتال سریع می‌کنند، درک مفاهیم پیچیده متون طولانی و علمی برایشان دشوار می‌شود.

کتاب‌خوانی: راهکاری برای مقابله با پوسیدگی مغزی

مطالعات نشان می‌دهند که کتاب‌خوانی می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر در مقابله با اثرات منفی مصرف بیش‌ازحد محتوای دیجیتال عمل کند. برخی از فواید کلیدی مطالعه برای رشد شناختی کودکان عبارت‌اند از:

۱- افزایش قدرت تمرکز و توجه: برخلاف محتوای دیجیتال که ذهن را به اطلاعات پراکنده عادت می‌دهد، مطالعه کتاب نیازمند تمرکز طولانی‌مدت است و در نتیجه، مهارت توجه را تقویت می‌کند.

۲- تقویت حافظه و مهارت‌های شناختی: مطالعه مستمر باعث فعال‌سازی بخش‌هایی از مغز می‌شود که در پردازش و نگهداری اطلاعات نقش دارند.

۳- پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت: کتاب‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا مفاهیم را تجزیه‌وتحلیل کنند، ارتباطات منطقی میان موضوعات مختلف را درک کنند و دیدگاه‌های خود را گسترش دهند.

۴- افزایش دامنه لغات و مهارت‌های زبانی: خواندن متون متنوع موجب گسترش دایره واژگان کودکان و تقویت مهارت‌های زبانی آن‌ها می‌شود.

۵- تقویت همدلی و هوش اجتماعی: مطالعه داستان‌ها و روایت‌های مختلف به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و دیدگاه‌های دیگران را بهتر درک کنند و مهارت‌های ارتباطی خود را توسعه دهند.

راهکارهایی برای ترویج کتاب‌خوانی در میان کودکان

برای اینکه کتاب‌خوانی جایگزین مناسبی برای مصرف بی‌رویه محتوای دیجیتال شود، باید اقدامات مؤثری در محیط خانه، مدرسه و جامعه انجام شود. برخی از پیشنهادهای کاربردی عبارت‌اند از:

1- ایجاد عادت مطالعه از سنین پایین: خواندن کتاب برای کودکان از سال‌های اولیه زندگی می‌تواند آن‌ها را با دنیای کتاب آشنا کرده و علاقه‌مندی به مطالعه را در آن‌ها تقویت کند.

2- ارائه کتاب‌های جذاب و متناسب با سن کودکان: انتخاب کتاب‌هایی که با علایق و سطح درک کودکان همخوانی داشته باشند، انگیزه مطالعه را افزایش می‌دهد.

3- کاهش زمان استفاده از ابزارهای دیجیتال: تعیین محدودیت زمانی برای استفاده از رسانه‌های دیجیتال و جایگزینی آن با زمان مطالعه می‌تواند تأثیر مثبتی بر رشد شناختی کودکان داشته باشد.

4- تشویق به مطالعه گروهی و بحث درباره کتاب‌ها: برگزاری جلسات کتاب‌خوانی و گفتگو درباره محتوای کتاب‌ها، مشارکت اجتماعی کودکان را افزایش می‌دهد.

5- الگوسازی از سوی والدین و مربیان: کودکانی که والدینشان اهل مطالعه هستند، احتمال بیشتری دارد که به کتاب‌خوانی علاقه‌مند شوند.

پوسیدگی مغزی کودکان در نتیجه مصرف بیش‌ازحد محتوای سطحی دیجیتال، یکی از چالش‌های جدی عصر حاضر محسوب می‌شود. کاهش تمرکز، افت حافظه و ضعف در تفکر تحلیلی، از جمله پیامدهای این پدیده است که می‌تواند آینده نسل جدید را تحت تأثیر قرار دهد. بااین‌حال، کتاب‌خوانی همچنان به‌عنوان یک ابزار قدرتمند در حفظ و تقویت توانایی‌های شناختی کودکان نقش‌آفرینی می‌کند. مطالعه مداوم نه‌تنها مهارت‌های تحلیلی و زبانی را تقویت می‌کند، بلکه باعث افزایش تمرکز، حافظه و توانایی درک مفاهیم پیچیده می‌شود. ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی از طریق اقدامات آگاهانه والدین، معلمان و سیاست‌گذاران، می‌تواند به پرورش نسلی توانمند و آگاه کمک کند که قادر به پردازش اطلاعات عمیق و تفکر انتقادی باشند.

محمدمهدی سیدناصری

حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان

پایان//