در گفت‌وگو با آزنیک مطرح شد

چگونه اینستاگرام کودکان ما را منزوی کرد؟

محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان، به بررسی تأثیرات منفی شبکه اجتماعی اینستاگرام بر کودکان پرداخت و تأکید کرد که استفاده مفرط از این پلتفرم می‌تواند منجر به اختلالات روانی، کاهش مهارت‌های اجتماعی و تهدیدات جدی برای رشد هویتی و فرهنگی کودکان می‌شود.

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری آزنیک، محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان، در مقاله‌ای به بررسی تأثیرات منفی شبکه اجتماعی اینستاگرام بر کودکان پرداخته است. وی در این گزارش، به مشکلاتی که استفاده از این پلتفرم برای کودکان به همراه دارد، اشاره کرده و آن را به عنوان یکی از عوامل اصلی انزوای اجتماعی و اختلالات روانی در این گروه سنی معرفی کرده است.

سیدناصری در ابتدا بیان می‌کند که در دنیای امروز، کودکان بیش از هر زمان دیگری در معرض تأثیرات شبکه‌های اجتماعی هستند و اینستاگرام، به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین پلتفرم‌ها، نقش عمده‌ای در شکل‌گیری هویت، تعاملات اجتماعی و درک فرهنگی کودکان ایفا می‌کند. وی می‌پرسد که آیا این تأثیرات همیشه مثبت بوده‌اند؟ و در ادامه به چالش‌های این تأثیرات اشاره می‌کند. او تأکید دارد که در عصر دیجیتال، مرز میان واقعیت و دنیای مجازی روز به روز باریک‌تر می‌شود و کودکان به‌عنوان آسیب‌پذیرترین گروه اجتماعی، نخستین قربانیان رشد سریع فناوری‌های نوین ارتباطی هستند.

پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام که در ابتدا برای اشتراک‌گذاری لحظات، زیبایی‌ها و روایت‌های تصویری خلق شدند، اکنون به بستری برای رقابت‌های ناسالم، تأثیرات روانی عمیق، اختلال در شکل‌گیری هویت و تغییر در سبک تعاملات اجتماعی تبدیل شده‌اند. سیدناصری معتقد است که هوش اجتماعی و فرهنگی کودکان، که در سال‌های اولیه‌ی زندگی‌شان شکلی می‌گیرد، نیازمند تجربه تعاملات واقعی، مشاهده کنش‌های انسانی، تمرین گفتگو، درک احساسات و مشارکت در فرهنگ جامعه است. اما حضور مستمر کودکان در اینستاگرام و مواجهه با تصاویری گزینشی، اغراق‌شده و گاه تحریف‌شده از واقعیت، این فرآیند طبیعی رشد را به چالش کشیده است.

وی ادامه می‌دهد که در نبود چارچوب‌های حمایتی کافی و با غفلت از مسئولیت‌های دولت‌ها، خانواده‌ها و نهادهای آموزشی، حقوق بنیادین کودکان از جمله حق بر سلامت روان، حریم خصوصی و رشد فرهنگی سالم در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.

تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده مداوم از اینستاگرام می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس، افزایش اضطراب و افسردگی در کودکان شود. مطالعه‌ای از مؤسسه Child Mind Institute نشان داد که نوجوانان پس از استفاده از اینستاگرام احساس افسردگی، اضطراب و تنهایی بیشتری گزارش کردند. الگوریتم‌های اینستاگرام، که تصاویر ایده‌آل از بدن و زندگی را به‌طور مکرر نشان می‌دهند، می‌توانند منجر به نارضایتی بدنی و اختلالات خوردن در کودکان شوند.

کودکان در سنین رشد نیازمند تعاملات واقعی برای توسعه مهارت‌های اجتماعی هستند، اما استفاده بیش‌ازحد از اینستاگرام می‌تواند این تعاملات را کاهش دهد. تحقیقی از New York Behavioral Health نشان داد که کودکان پس از پنج روز بدون استفاده از رسانه‌های دیجیتال، توانایی بهتری در تشخیص احساسات چهره‌ای داشتند. علاوه بر این، تمرکز بر تعداد لایک‌ها و فالوورها می‌تواند منجر به رقابت ناسالم و کاهش همدلی در کودکان شود.

از منظر حقوقی، استفاده از اینستاگرام توسط کودکان می‌تواند منجر به نقض حقوق آنان شود. در ایالات متحده، ۳۳ ایالت از شرکت Meta به دلیل تأثیرات منفی اینستاگرام بر سلامت روان نوجوانان شکایت کرده‌اند. همچنین، در استرالیا قانونی تصویب شده است که استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای کودکان زیر ۱۶ سال را ممنوع می‌کند.

بررسی تأثیرات گسترده‌ی اینستاگرام بر کودکان نشان می‌دهد که این پلتفرم، با همه‌ی جذابیت‌های ظاهری‌اش، در حال بازتعریف بسیاری از مفاهیم بنیادین دوران کودکی است؛ مفاهیمی چون بازی، ارتباط، یادگیری، هویت، زیبایی، احساس و حتی خودانگاره. استمرار این روند، بدون مداخله‌ی جدی والدین، دولت‌ها، مربیان و متخصصان حقوق کودک، می‌تواند به فرسایش تدریجی سرمایه‌ی انسانی منجر شود؛ نسلی که به‌جای همدلی، مقایسه را آموخته و به‌جای تجربه‌ی زندگی واقعی، در تعقیب فیلترها و لایک‌ها بزرگ شده است.

سیدناصری از منظر حقوقی به این نکته اشاره می‌کند که سکوت قانون‌گذاران در برابر تأثیرات زیان‌بار اینستاگرام بر کودکان، به معنای غفلت از اصل بنیادین «مصلحت عالیه کودک» است. دولت‌ها باید به‌سرعت وارد عمل شوند و با تدوین قوانین جامع برای محدودسازی و نظارت بر فعالیت کودکان در شبکه‌های اجتماعی، به صیانت از سلامت روانی و اجتماعی آن‌ها بپردازند. وی همچنین آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس، آگاهی‌بخشی به والدین و طراحی پلتفرم‌های جایگزین سازگار با حقوق و نیازهای کودکان را از جمله راهکارهای مؤثر در این مسیر دانسته است.

اینستاگرام، اگرچه ابزاری فناورانه است، اما بی‌تردید تأثیرات انسانی آن عمیق، دیرپا و گاه غیرقابل بازگشت است. سیدناصری در پایان تأکید می‌کند که اکنون در لحظه‌ای ایستاده‌ایم که باید میان رشد فناوری و حفظ انسانیت، توازن برقرار کنیم؛ توازنی که نقطه‌ی آغاز آن، دفاع بی‌قید و شرط از حقوق کودک است. وی یادآور می‌شود که آینده‌ی کودکان، آینده‌ی جامعه‌ی ماست و اگر اکنون به آن‌ها اجازه دهیم که در سکوت فیلترها و نمایش‌های مجازی رشد کنند، فردا با نسلی مواجه خواهیم شد که نه جهان واقعی را می‌شناسند و نه توان زیستن در آن را دارند.

پایان//